Page 92 - Di Tích Lịch Sử

người đã trút hơi thở cuối cùng tại đây. Để tưởng nhớ tới công lao to lớn của đổng chí
Tô Hiệu, Chi bộ Nhà tù Sơn La đã cho khắc tấm bia đá có chữ Tô Hiệu được bí mật
đặt dưới mộ đổng chí. Cây đào mang tên Tô Hiệu được trổng bên mộ đổng chí đã trở
thành biểu tượng cho sức sống của cách mạng Việt Nam. Bên cạnh Tô Hiệu, Nhà ngục
Sơn La còn gắn với tên tuổi của nhiều chiến sĩ cách mạng trong thời gian bị giam cầm
tại đây.
Nhà ngục Sơn La nằm ngay trung tâm thành phố Sơn La, trên đỉnh đổi Khau Cả,
nơi bao quát toàn cảnh thành phố Sơn La. Đây là một di tích lịch sử nổi tiếng gắn với
Bảo tàng Sơn La. Có thể nói, Nhà tù Sơn La là chứng tích đầy đủ nhất vế tội ác của
thực dần Pháp đối với nhân dân ta, là “địa ngục trần gian” giữa “thủ phủ vùng Tây Bắc”.
Tháng 10/1907, Sở Kiến trúc thuộc Nha Công chính Bắc Kì hoàn chỉnh thiết kế
mặt bằng Nhà tù Sơn La tại đổi Khau Cả. Sau đó Công sứ Gioăngmông Pêra đốc thúc
thi công chỉ trong vòng một năm là xong. Ban đầu, Nhà tù Sơn La có diện tích 500m^,
xây dựng bịt bùng bằng gạch và đá khá kiên cố, mái lợp tôn. Mùa hè, mỗi phòng giam
là một cái lò nung bởi gió Lào tràn vể; còn mùa đông, lại biến thành một ngăn tủ lạnh
vì khí hậu giá rét nơi miền biên ải.
Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và lãnh đạo toàn dần tộc Việt
Nam tiến hành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Từ đây, phong trào đấu
tranh của giai cấp công nhân phát triển mạnh ở Đổn điển Phú Riểng, Nhà máy Dệt
Nam Định, Nhà máy Xe lửa Trường Thi và đỉnh cao là phong trào Xô viết - Nghệ
Tĩnh. Để có chỗ giam giữ những “tù nhân nguy hiểm”, thực dân Pháp mở rộng diện
tích Nhà tù Sơn La gấp ba lẩn. Ngoài 5 nhà giam chính với 4 tháp canh, bọn chúng còn
bí mật xây dựng hệ thống xà lim ngầm nằm sâu trong lòng đất gôm 5 phòng giam cá
nhân và 2 phòng giam tập thể. Trong lẩn mở rộng đẩu tiên, diện tích của Nhà tù Sơn
La thêm l.SOOm^ vào năm 1930 và 1.700m^ vào nám 1940. Mở rộng Nhà tù Sơn La
lẩn thứ ba với diện tích trên 2.170m^ nhưng vẫn không đủ chỗ giam giữ các tù nhân
từ dưới xuôi chuyển lên. Năm 1941, tên Thống sứ Bắc Kì ra lệnh xây dựng thêm nhà
giam mới với diện tích gần 4.000m^ ở sát bên cạnh Nhà tù Sơn La. Theo kế hoạch xây
dựng này, thực dân Pháp ước tính phải cần tới ba vạn ngày công của tù nhân làm lụng
cật lực trong vòng hai năm.
Như vậy, từ một nhà tù nhỏ cấp tỉnh, đến giữa những năm 1930 - 1945 nhà tù
được xây dựng và mở rộng làm nơi giam giữ những tù nhân chính trị cách mạng. Nhà
ngục Sơn La nổi tiếng trong các nhà tù của thực dân Pháp là nhà tù thép, là địa ngục
trần gian, nhằm để bẻ gãy ý trí chiến đấu của những người cộng sản. Tuy nhiên, đối
với cách mạng Việt Nam thì Nhà ngục Sơn La lại là trường học đấu tranh cách mạng,
nơi rèn dũa, đào tạo và cung cấp cho phong trào cách mạng những người cộng sản ưu
tú như các đồng chí: Trường Chinh, Lê Duẩn, Nguyễn Lương Bằng, Văn Tiến Dũng,
Song Hào, Nguyễn Cơ Thạch, Xuân Thuỷ, Trẩn Huy Liệu... Cuối năm 1935, với quyết
tâm biến chốn tù đày thành nơi rèn luyện ý chí của người cộng sản, tổ chức “Hội đổng
thống nhất” do đồng chí Trường Chinh làm chủ tịch được bí mật thành lập. Bốn năm
sau, năm 1939, Chi bộ lâm thời Nhà tù Sơn La được hình thành và đổng chí Nguyễn

Một số &i ticli lỊcli sử - vãti lioá Việt NAm
c 93 )