Page 23 - Trần Huy Liệu Cõi Đời

- 4 -

“Tiền làm quan, đạt làm thầy”
“Với mục đích học để đi thi, người dạy cũng như người học đương thời có cần gì phải

nghiên cứu ý nghĩa của những quyển sách, mà chỉ cần thuộc lòng từng câu, từng chữ, từng

điển tích để làm bài. Nhận xét người hay một việc khác đều không được phép ra ngoài ý
kiến phê phán của Tống Nho và Hán Nho”.

Nghĩ về sự lố bịch, vô tích sự của việc học hành cử tử thời đầu thế kỷ XX, Trần Huy Liệu

nhận xét vậy. Nhưng đó là vào mãi sau này, khi ông năm mươi tuổi. Chứ còn bây giờ, hễ mó
tay vào việc gì trong nhà, cậu út đều nhận những lời ngăn cản:

- Cứ để đấy, đã có các chị.

- Học đi con. Có nghe câu “chẳng tham ruộng cả ao liền, chỉ tham cái bút cái nghiên anh
đồ” chửa? Con phải đỗ đạt rồi ra làm quan cho cả làng, cả tổng biết tiếng chứ.

Làm anh đồ, ông quan, cậu bé vắt mũi chửa sạch chưa đến đoạn thích thú. Nhưng
những lời dạy bảo thấm vào cậu như giọt nước ngày đêm nhỏ vào đất cát, cằn cỗi mấy cũng

có ngày sũng sịu. Đến nỗi mả trên đường từ Vân Cát đi Hạnh Lâm, qua cửa huyện nha Vụ

Bản, Liệu giở ra cái trò làm ông bố vừa sợ vừa buồn cười. Đứng trước mặt anh lính gác, cậu
ưỡn ngực ra, trỏ vào công đường: “Ngày sau ông lớn lên thi đỗ làm quan to gấp mấy cái ông

huyện ngồi trong kia ấy chứ”. Chú lệ tròn xoe mắt vì ngạc nhiên. Ông đồ vội vàng kéo con đi

trong lòng không phải không thích thú.
Mỗi việc hàng ngày đều được dẫn ra một câu Thánh hiền làm mẫu mực. Sách “Luận

ngữ”, thiên “Hương đẳng” chép những cử chỉ thường ngày của Khổng Tử, Liệu thuộc nằm
lòng.

- Con biết không, - ông đồ bảo, - trước kia có người chuyên đi nhặt giấy bẩn có chữ

Thánh đem đốt đi, đến lúc đẻ con, sau lưng có bốn chữ bằng dấu chàm “Kính tích chỉ tự”,
người con sau này thi đậu tiến sĩ.

Những lời răn ấy ngày một thấm, khiến mảnh giấy có chữ trở nên thiêng liêng, không

dùng vào việc bẩn thỉu, để rơi xuống đất cũng không dám.
Thông thường, trẻ mới học đều phải qua “Tam tự kinh”, cuốn sách vỡ lòng. “Nhân chi

sơ, tính bản thiện, tính tương cận, tập tương viễn ” ( [i] ) , tiếng trẻ khao khao trong lớp học

dưới luỹ tre. Sau “Tam tự kinh” là hai quyển Sử thượng, Sử hạ và Hán sử, nghĩa là toàn sử