Page 430 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

Giao tiếp ngày thường, chúng ta gặp “lễ” trong các cặp từ sau “lễ phép” , “lễ
nghĩa”... (còn như “lễ tân” (ỏ khách sạn) “lễ đình” , “lễ cưới” ... chúng tỏi không
bàn). “Phép” do đọc chệch từ chữ “pháp” mà ra. “Pháp” có nguồn gốc từ “pháp
trị” của Hàn Phi Tử. về sau Tử Tư dùng chính sách này để giúp Tần Thuỷ
Hoàng thống nhất Trung Hoa. Nếu “lễ” tượng trưng cho đạo đức thì trong trật tự
kết cấu này, cha ông ta đã lấy đức làm đầu. Nếu cá nhân nào có hành vi bất
kính thì bị mắng là “vô lễ” chứ không phải là “vô phép” . Với ta “lễ” quan trọng
hơn “pháp” nhiều. Đành rằng cách nhìn nhận ỏ đây có thể xuất phát từ chính
sách cai trị “Trong Pháp ngoài Nho” của đại đa số các chính trị gia cổ đại ở
Trung Quốc cũng như ở ta thời phong kiến, nhưng việc đề cao “lễ” đã nhấn
mạnh đến khía cạnh đạo đức trước tiên.
“Nghĩa” là một trong những phạm trù triết học cốt lõi của Khổng Tử. về sau
Mạnh Tử phát triển mạnh về khái niệm này. đặt tên đồng hàng: Nhân, Nghĩa,
Lễ, Trí, Tín. Với cách cấu tạo từ tương tự, một lần nữa, “lễ” lại đứng trước: “lễ
nghĩa”.
Muốn trỏ lại người có “lễ” thì phải học mà học thì phải thông qua chữ (văn).
“Văn” ấy có thể đã thành văn và cũng rất có thể đang ỏ dạng truyền ngôn, bất
thành văn. Do đó vai trò của người thầy là rất quan trọng, đặc biệt là ỏ tư cách
đạo đức. Quan niệm này khác với lối giáo dục của phương Tây hiện đại. Người
lên lớp chỉ truyền đạt mỗi kiến thức. Còn đạo đức của học sinh thì ít được quan
tâm (đã có luật pháp chuyên trị). Học sinh đến lớp chủ yếu chỉ có mỗi thao tác
là tập trung tiếp thu kiến thức (tuy nhiên qua kiến thức thì họ cũng học được đạo
đức).

Ông cha ta từ ngày xưa đã quán triệt tinh thần giáo dục “tiên học lễ”. Nếu
một người có “học” mà không có “lễ” thì người đó được xem như là hạng bất
nhân. Và người đào tạo ra học trò đó cực kỳ hổ thẹn. Lịch sử của ta đã ghi lại
tên tuổi của nhiều bậc sư biểu, xứng đáng là thầy của muôn đời: Chu Vàn An
(1293-1370); Nguyễn Bỉnh Khiêm (1409-1595); Nguyễn Thiếp (1723-1804)...
học trò của họ, dẫu có thành đạt đến bao nhiêu đi chăng nữa cũng không bỏ rơi
lễ nghĩa, đạo đức với thầy, với nhân dân. Chuyện kể rằng, một hôm Phạm sư
Mạnh sau khi đỗ đạt, làm quan to ở triều, về thăm thầy (Chu Văn An). Dọc
đường qua khu chợ đang họp, ông để lính thét dân dẹp đường, làm huyên náo.
Biết được sự việc, Chu Văn An giận không cho Phạm Sư Mạnh gặp mặt. Quan
lớn triều đình phải quỳ xin cả buổi thầy mới tha lỗi. Phải có nhũmg người thầy
can trực, đạo đức như thế mới có thể đào tạo nên những học trò hữu ích cho đất
nước.
Xã hội hiện đại ngày nay, càng văn minh, con người dường như ít đạo đức,

429