Page 129 - Di Tích Lịch Sử

Nổi bật nhất khu vực này là câu nói nổi tiếng của Nguyễn Thái Học trở thành
phương châm hành động và tư tưởng chủ đạo của Việt Nam Quốc dân đảng, đó là
“Không thành công cũng thành nhân”, được nghĩa quần coi như lời thể quyết tử.
Mộ 1: gồm 4 người bị hành quyết ngày 8/5/1930 là các ông cai phục vụ trong quân
đội Pháp, nổi dậy trực tiếp chỉ huy đánh chiếm đồn Pháp.
Mộ 2; gổm 13 người bị hành quyết ngày 17/6/1930, là các yếu nhân của Việt Nam
Quốc dân đảng, trong đó có Nguyễn Thái Học (mất lúc 27 tuổi), Phó Đức Chính (mất
lúc 21 tuổi)...
Bảng ghi tên 17 liệt sĩ, có mái che mô phỏng mái âm dương truyền thống của Việt
Nam, tạo cảm giác linh thiêng, tôn kính. Mô phỏng lưỡi máy chém, ghi câu thơ dịch từ
nguyên văn tiếng Pháp do Nguyễn Thái Học đọc trên đường ra pháp trường:
“Chết vì Tổ quốc chết vinh
Lòng ta sung sướng, chí ta nhẹ nhàng...”
17 liệt sĩ tương ứng với 17 cột trụ được liên kết bằng vòng tròn không khép kín,
biểu hiện sự dở dang, sự thiếu toàn vẹn, sự thất bại của cuộc khởi nghĩa, sự khiếm
khuyết của phong trào. Mảnh vỡ được rơi vể đất mẹ, làm mầm mống cho sự tiếp tục,
lòng yêu nước mãi mãi sinh sôi. Nhìn qua khoảng trống giữa các cột thấy được các
bức tranh thiên nhiên sinh động. Đây là nơi tập trung anh linh tôn kính, với phong
thủy độc đáo, gần với triết lí nhân sinh dân tộc. Với không gian kiến trúc mở, gợi cho
mọi người liên tưởng vê' sự bất diệt giữa cõi trời, cõi đất và cõi người. Với ý tưởng tôn
vinh tinh thẩn yêu nước và tâm thế của ý chí quật cường dân tộc Việt Nam, nhóm
nhân vật được liên kết thành khối, vừa thực vừa siêu thoát. Nhóm tượng thế hiện tinh
thần chung, bao hàm cho cả cuộc khởi nghĩa, nên có người hi sinh tại Yên Bái. Nhóm
tượng được đặt trên nển đất bển vững, theo nguyên tắc lí tưởng vể sơn thủy. Nhân vật
thứ nhất là Nguyễn Thái Học, được lấy nguyên mẫu từ bức ảnh khi ông là sinh viên
thương mại, sáng láng trí tuệ, trẻ trung và đầy ý chí. ông là linh hổn của tổ chức Việt
Nam Quốc dân đảng, trước khi lên đoạn đầu đài, thực dân Pháp bắt ông chứng kiến
lần lượt 12 đổng chí của ông bị hành quyết. Dưới máy chém ông hô vang “Việt Nam
vạn tuế’, tiếng hô nửa chừng, đầu văng ra, miệng vẫn còn mấp máy. Nhân vật thứ 2
là Nguyễn Khắc Nhu, 48 tuổi, chỉ huy trực tiếp đánh đồn Hưng Hoá nhưng không
thành. Quân Pháp đuổi bắt, ông nằm trên trái mìn tự tạo, giật nổ nhưng ông chỉ bị
thương. Với ý chí không chịu sa vào tay giặc, vê' nhà lao Hưng Hoá, ông đã tự đập đầu
chết. Nhân vật thứ 3 là Phó Đức Chính, người trực tiếp chỉ huy đánh Đồn Thông (Sơn
Tây). Trước khi lên máy chém, người Pháp hỏi: “Anh chết trẻ, có ân hận không?”, Phó
Đức Chính trả lời: “Sống làm người mong làm một việc lớn, việc không thành có gì
ân hận!”. Nhân vật thứ 4 là Nguyễn Thị Giang, thường gọi là cô Giang, người làm công
tác binh vận, là vỢ Nguyễn Thái Học, đã tổ chức đám cưới bí mật tại Đền Hùng, có sự
chứng kiến của tổ chức và người nhà. Khi Nguyễn Thái Học bị chém, cô Giang đóng
giả đàn ông, trà trộn vào người xem để được nhìn mặt chồng lần cuối. Rồi trở về quê
Nguyễn Thái Học, thắp hương trên mộ tổ tiên, sau đó ra giữa cánh đổng, dùng khẩu
súng ngắn Nguyễn Thái Học tặng để tự sát. Cô Giang để lại một bài thơ tuyệt mệnh rất

Một 5ố ^i ticll lỊcVl sử - V Ẳ M VioÁ Việt ■Na v m
c 130 >