Page 40 - AllbertEstens

nghĩa duy năng). Các công trình của Boltzmann trong một thời

gian dài vẫn không được ai chú ý.

Trong tình hình như vậy, cách giải thích của Einstein vê'

chuyển động Brown đã gây được ấn tượng ban đầu. Nói riêng,

ông chỉ ra rằng chuyển động không đều đặn của các hạt phấn

hoa lơ lửng trong nước (khám phá của nhà thực vật học Robert

Brown năm 1827) có thể hiểu được là do chuyển động nhiệt

ngẫu nhiên của các phân tử trong chất lỏng xung quanh: các

thực thể nhỏ hơn này tác dụng vừa là một lực gây ra các thăng

giáng (qua các va chạm của các phân tử chất lỏng với các hạt

lốn hơn) vừa là một cách làm tắt dần (tiêu tán} các chuyển động

đó (qua tính nhốt mà các hạt lớn hơn phải chịu). Từ đó, Einstein

đã thu được công thức liên hệ quãng đường tự do trung bình

(bình phương) của hạt với khoảng thời gian t trong đó nó được

quan sát *} < X (t)2> = - - (R là hằng sô' khí, T nhiêt đô tuyêt

37ĩNaTi

đối của môi trường, N sô' Avogadro, a bán kính hạt Brown, r| độ

nhớt của chất lỏng).

Công thức này đã được xác nhận trong các thí nghiệm rất

tinh tế của Perrin, sô" Avogadro thu được phù hợp rất tốt vói các

giá trị đã biết trước đó *K Trong một bức thư gửi Perrin năm

1909, Einstein đã viết: "Tôi đã không tin rằng có thể nghiên cứu

chuyển động Brown với sự chính xác như vậy" [2]. Như vậy là,

bằng lý thuyết các quá trình ngẫu nhiên xây dựng cho chuyển

động Brown, phút chốc Einstein đã xua tan được mọi sự nghi

’’ Công thức này đã được tìm ra gần như đồng thời một cách độc lập bởi nhà vật lý Ba

Lan M. von Smoluchowski.

*’ Trong các công trình đã nói trên, Einstein còn đưa ra công thức vể sự thay đổi độ

nhớt cúa một dung môi theo số phần chất hòa tan trong dung môi và công thức về hệ

số khuếch tán cúa các hạt nhỏ lơ lửng trong một chất lỏng. Công thức đầu không đúng

và đã được ông sửa lại năm 1911 khi có các kết quả thực nghiệm.

38