Page 575 - Di Tích Lịch Sử

là “Khám lớn Cẩn Thơ”. Gọi là khám lớn vì đây là nhà tù lớn nhất các tỉnh miển Hậu
Giang, tập trung giam giữ rất nhiều tù nhân cách mạng yêu nước và bị coi là những tù
nhân có tính chất nguy hiểm đối với sự tổn tại của chế độ, hoặc những tội phạm thông
thường khác. Nơi đây đã cầm tù, tra tấn, sát hại nhiều cán bộ, đảng viên, chiến sĩ cộng
sản của Cần Thơ và các tỉnh trong khu vực.
Toàn khu vực Khám lớn chiếm diện tích chung gần 4.000m^, nằm biệt lập với khu
dân cư và bốn phía đểu được giới hạn bởi các trục đường lớn. Công trình Khám lớn
được xây dựng trong khoảng thời gian từ năm 1878 đến 1886 qua thời Mỹ xâm lược,
được tiếp tục mở rộng về không gian và các công trình với 21 phòng giam lớn nhỏ.
Một bên là phòng giam tù nhân nữ, một bên giam các tù nhân nam và các xà lim nhỏ
dùng để giam giữ các tù nhân đặc biệt nguy hiểm. Bốn phía là các dãy tường kiên cố
bao bọc cao từ 3,6m tới 5m, mỗi góc tường là một vọng gác cao 6m có đèn pha mạnh,
tầm quan sát rộng. Ban đêm đèn pha sáng rực để kiểm soát tù nhân. Giữa hai khu vực
phòng giam là sân rộng có nhà chùa và nhà thờ để tù nhân đi lễ nhằm hối cải ăn năn
như một kiểu mị dân. Tiếp đó là khu nhà cao tầng dùng để thẩm vấn tù nhân. Phía
cổng Khám lớn là dãy nhà làm việc của quản đốc, giám thị, cai tù; phía sau có nhà bếp.
Tất cả xây bằng tường gạch, lợp ngói kiên cố và luôn được củng cố, tăng cường thêm.
Suốt thời thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và tay sai, hình ảnh Khám lớn là một nỗi
ám ảnh đối với người dân Cần Thơ bởi bất cứ ai cũng có khả năng bị bắt giữ và tống
giam vào đây bất cứ lúc nào. Tuy nhiên, trong một thế kỉ tồn tại, Khám lớn Cẩn Thơ
đã ghi lại không ít những chứng tích lịch sử của các cuộc đấu tranh của các chiến sĩ
cách mạng và không ít người yêu nước đã dũng cảm hi sinh dưới làn roi, mủi đạn của
kẻ thù.
Thời kì kháng chiến chống thực dần Pháp, cuộc đấu tranh của nhân dân Cần
Thơ còn lưu lại những chứng tích lịch sử quan trọng. Sau khi cuộc khởi nghĩa Nam
Kì thất bại, thực dân Pháp đã bắt giữ rất nhiều các chiến sĩ cách mạng của Liên tỉnh
uỷ Cần Thơ và Tình uỷ Cần Thơ như đồng chí Quản Trọng Hoàn (Bí thư Liên tỉnh
ưỷ), đổng chí Lê Văn Nhung (Bí thư Tỉnh uỷ Cần Thơ năm 1940), đồng chí Ngô Hữu
Hạnh (Uỷ viên Thường vụ Tỉnh uỷ Cần Thơ năm 1940) cùng 37 chiến sĩ khác. Ngay
trước cổng khám lớn, ngày 4/6/1941 lúc 9h30 sáng, thực dân Pháp đã xử bắn đổng
chí Lê Văn Nhung (Bí thư Tinh uỷ Cần Thơ năm 1940), đổng chí Ngô Hữu Hạnh (Uỷ
viên Thường vụ Tinh uỷ Cân Thơ năm 1940). Theo tư liệu ghi lại thì những người dân
chứng kiến vụ hành hình này đến đông quá khiến một bờ tường của dinh Tham Biểu
cạnh đó bị sụp đổ.
Năm 1945, Cách mạng tháng Tám thành công đã giải phóng Khám lớn, ngay sau
đó, nhiều tù nhân yêu nước đã trở lại tham gia cuộc kháng chiến chống Pháp khi Pháp
xâm lược Nam Bộ. Khám lớn tiếp tục được sử dụng làm nơi giam giữ, tra tấn những
người yêu nước nhằm làm lung lạc tinh thần chiến đấu của nhân dân ta. Dưới thời cai
trị của đế quốc Mỹ và Ngụy quyển, số lượng tù nhân tại Khám lớn có lúc lên đến hàng
nghìn. Nhiều chiến sĩ cách mạng tại miền Tầy và miền Trung cũng bị chúng mang về
và giam giữ tại đây. Cao điểm là thời điểm diễn ra phong trào Đổng khởi năm 1960,

Một s ố b i tícVi lỊcVt svr - VẰM lioẢ Việt N A m
c 584 >