Page 512 - Di Tích Lịch Sử

Việt ở vùng đất mới, 17 nàm sau, tức năm Ất Mùi (1715), chúa Nguyễn Phúc Chu sai
trấn thủ Nguyễn Phan Long và kí lục Phạm Khánh Đức xây dựng Văn miếu Trấn Biên.
Đây là Văn miếu đầu tiên được xây dựng tại xứ Đàng Trong, có trước cả Văn miếu ở
Vĩnh Long, Gia Định và Huế.
Theo sách Gia Định thành thông chí, Trịnh Hoài Đức chép: “Văn miếu Trấn Biên
được xây dựng tại thôn Tân Lại, tổng Phước Dinh, huyện Phước Chánh”. Theo một
mô tả khách trong Đại Nam nhất thống chí, Văn miếu Trấn Biên được xây dựng trên
thế đất đẹp: Phía nam trông ra sông Phước Giang, phía bắc dựa vào núi Long Sơn, là
một nơi cảnh đẹp thanh tú, cỏ cây tươi tốt... Bên trong rường cột chạm trổ, tinh xảo...
Trong thành trăm hoa tươi tốt, có những cây tòng, cam quýt, bưởi, hoa sứ, mít, xoài,
chuối và quả hổng xiêm đầy rẫy, sum sê, quả sai lại lớn...
Trước năm 1802, hàng năm, đích thân chúa Nguyễn Phúc Ánh đến Văn miếu
Trấn Biên để hành lễ hai lần vào mùa xuân và mùa thu. Nhưng từ khi chúa Nguyễn lên
ngôi ở Huế thì quan tổng trấn thành Gia Định, thay mặt vua, cùng với trấn quan Biên
Hoà và quan đốc học đến hành lễ...
Tương tự Văn miếu Huế, bên cạnh có Quốc Tử giám để giảng dạy học trò, ở Biên
Hoà, bên cạnh Văn miếu Trấn Biên là lĩnh học (trường học tỉnh Biên Hoà). Trường
học lớn của cả tỉnh này mãi đến đời vua Minh Mạng mới dời vể thôn Tân Lại (nay
thuộc phường Hoà Bình, Biên Hoà). Như vậy, ngoài vai trò thờ phụng, Văn miếu Trấn
Biên còn đóng vai trò như một trung tâm văn hoá, giáo dục của tỉnh Biên Hoà xưa và
của cả Nam Bộ trước khi Văn miếu Gia Định ra đời vào năm 1824.
Văn miếu Trấn Biên được xây dựng trong bỗi cảnh vùng đất Biên Hoà - Đổng Nai
đã khá ổn định vê' chính trị, phát triển kinh tế - xã hội (có Nông Nại Đại Phố, có dinh
trấn...) như một sự xác lập vị thế địa vàn hoá - chính trị của vùng đất. Trên nến giáo
dục ấy đã sản sinh ra những tên tuổi làm rạng rỡ vùng đất phương Nam, đổng thời
tô điểm thêm truyền thống văn hoá ngàn năm của dân tộc ta như; Võ Trường Toản,
Trịnh Hoài Đức, Ngô Nhân Tmh, Lê Quang Định, Nguyễn Đình Chiểu...
Với vai trò quan trọng đối với lịch sử Việt Nam nói chung và lịch sử Nam Bộ nói
riêng, Văn miếu Trấn Biên đã được chú trọng tu bổ, bảo tồn ngay từ thời các chúa
Nguyễn và triều Nguyễn. Văn miếu Trấn Biên được trùng tu lớn hai lần: Lần trùng tu
thứ nhất vào nám Giáp Dần (1794). Theo Trịnh Hoài Đức trong Gia Định thành thông
chí, chúa Nguyễn Phúc Ánh sai Lễ bộ Nguyễn Hồng Đô lo việc trùng tu, “giữa làm Đại
Thành điện và Đại Thành môn, phía đông làm Thần miếu, phía tây làm Dục Thánh từ,
trước xây tường ngang, phía tả có cửa Kim Thanh, phía hữu có cửa Ngọc Chấn, chính
giữa sân trước dựng Khuê Văn các treo trống chuông trên đấy, phía tả có Sùng Văn
đường, phía hữu có Duy Lễ đường. Chu vi bốn mặt ngoài xây thành vuông, mặt tiền
làm cửa Văn miếu, phía tả phía hữu có cửa Nghi môn, rường cột chạm trổ, quy chế
tinh xảo, đồ thờ có những thần bái, khám vàng, ve chén và đổ phủ quỹ biên đậu đếu
chỉnh nhã tinh khiết”.
Lần trùng tu thứ hai vào năm Tự Đức thứ 5 (Nhầm Tý, 1852). Sau khi hoàn thành
Văn miếu có quy mô lớn hơn trước; Văn miếu chính đường và tiền đường đểu 5 gian,

Một s ố &i tícVi lịcVi sử - VẢM VioÁ Việt Nam
C 520 >