Page 421 - Di Tích Lịch Sử

Trường Lũy Quảng Ngãi đã được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích
Quốc gia vào ngày 09/3/2011. Hiện nay, tỉnh Quảng Ngãi đang khẩn trương lập hồ sơ
để nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét xếp hạng Trường Lũy Quảng Ngãi là Di tích
Quốc gia đặc biệt và đề nghị UNESCO công nhận là Di sản Văn hoá Thế giới.
Trường Lũy chạy dài gần hết chân dăy Trường Sơn Đông thuộc địa phận Quảng
Ngãi và hiện có hơn 70/115 đồn (bảo) còn tương đối nguyên vẹn, tiêu biểu như: Di
tích Thiên Xuân, di tích Khánh Giang (xã Hành Tín Đông, huyện Nghĩa Hành); di
tích Rùm Đồn (Rừng Đồn) và di tích Đèo Chim Hút (xã Hành Dũng, huyện Nghĩa
Hành)... Một số đoạn tiêu biểu như các đoạn lũy ở xã Trà Sơn, Trà Xuân, Trà Bình
thuộc huyện Trà Bổng; xã Nghĩa Thắng, Nghĩa Thọ thuộc huyện Tư Nghĩa; xã Hành
Dũng thuộc huyện Nghĩa Hành, xã Ba Động thuộc huyện Ba Tơ...
Trường Lũy phần lớn được làm bằng đá, những chỗ bằng phẳng chủ yếu được
xây dựng bằng đất, các chỗ dốc thì được gia cố thêm bằng đá, có nơi lũy được vắt lên
sườn đổi. Kĩ thuật xếp đá khéo léo của người xưa khiến cho Trường Lũy có độ bền
cao, không bị sạt lở dù đã cách đây hàng trăm năm. Độ cao trung bình của lũy là 2m,
đáy trung bình 4m, bề mặt trung bình Im, ở nhiều nơi lũy cao tới 4m, chân lũy rộng
6m, mặt trên rộng 2,5m. Các đổn (bảo) phần lớn hình chữ nhật, có chiều dài mỗi cạnh
từ 25 - 30m, độ cao trung bình tường đổn cao 4m, đáy 5m, bê' mặt trung bình Im. ở
những vị trí quan trọng vẽ quần sự và kinh tế có những đổn lớn, rộng hàng chục hecta
như Thiên Xuân, Kim Thành (huyện Nghĩa Hành)...
Theo sử liệu, vào khoảng giữa thế kỉ XVI, một vài đồn (bảo) ở miến Tầy Quảng
Ngãi được Bùi Tá Hán (1496 - 1568) cho xây dựng nhằm kiểm soát giao thương và
bình định vùng miền núi phía tầy của tỉnh Quảng Ngãi. Đến năm 1750, khi được cử
làm Tuần vũ Quảng Ngãi, Nguyễn Cư Trinh cũng tiếp tục cho xây dựng một số đổn
(bảo) khác trên vùng đất này. Tuy nhiên, để có một Trường Lũy dài hàng trăm km, nối
kết hàng trăm đồn (bảo) lại với nhau, hình thành một hệ thống đổn - lũy liên hoàn,
chạy từ huyện Hà Đông tỉnh Quảng Nam đến phía bắc phủ Bổng Sơn tỉnh Bình Định,
phải nhờ đến công sức của hàng ngàn binh lính và nhân dân các dần tộc trong tỉnh
Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, đặc biệt là nhân dân các dân tộc Kinh, Hrê ở
Quảng Ngải cùng nhau xây dựng vào năm 1819 dưới sự chỉ huy của Tá quan Lê Văn
Duyệt (1764 - 1832). Theo các bộ chính sử của triểu Nguyễn, như Đại Nam thực lục,
Quốc triều chính biên toát yếu, Đại Nam nhất thống chí, Đồng Khánh địa dư chí... thì
Trường Lũy dài 117 dặm, 115 bảo, mỗi bảo có khoảng 10 lính canh gác, nhằm kiểm
'lOát việc qua lại và giao thương giữa hai vùng.
Trường Lũy không phải là một ranh giới khép kín chia cắt mọi sự giao thương
;iữa người Kinh ở vùng thấp và các bộ lạc ở miền Tây Quảng Ngãi. Dọc theo Trường
ũy, cứ mỗi đoạn dài 500 - l.OOOm lại được xây một đổn lính sơn phòng vừa bảo vệ
ừa điểu hoà các mối quan hệ buôn bán giữa các tộc người với người Kinh. Trong quá
inh khai quật, các nhà khảo cổ phát hiện dọc theo lũy còn có con đường cổ, hào và
) các chợ phiên nằm lân cận; những hiện vật gốm có xuất xứ từ Chu Đậu (tỉnh Hải
ương), Bát Tràng (Hà Nội) thuộc thế kỉ XVII - XVIII và những mảnh gốm men, sứ

Môt 5 ố w ticVi lịcVi ív f - VẲM VioẢ Việt X A m
< 4 2 7 )