Page 17 - Di Tích Lịch Sử

(1884 - 1892); 1893 - 1897; 1898 - 1908; 1909 - 1913), cuộc khởi nghĩa đã thu hút
được nhiều lực lượng tham gia đấu tranh, chủ yếu là những người nông dấn yêu nước
địa phương. Đổng thời, các lãnh tụ của cuộc khởi nghĩa đã liên lạc và đón tiếp nhiều
chí sĩ yêu nước như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh tại căn cứ Yên Thế.
Trải qua hàng thế kỉ, những dấu tích của cuộc khởi nghĩa Yên Thế vẫn còn tổn tại
và được bảo vệ, bảo tổn, tạo thành khu di tích lịch sử lớn và được Nhà nước đặc biệt
quan tâm.
Toàn bộ khu di tích gổm có 40 điểm di tích, trong đó có 15 di tích được xếp hạng
di tích lịch sử cấp Quốc gia, gắn kết tạo thành một quần thể gồm nhiều địa danh nổi
tiếng. Đó là Đến Thể, nơi Hoàng Hoa Thám và nghĩa quân cắt máu ăn thề trước khi
xuất quân. Bên cạnh đó là đổn phổn Xương, căn cứ chính của cuộc khởi nghĩa, nơi tập
trung nghĩa quân, vừa chiến đấu, vừa sản xuất. Ngoài ra còn nhiều điểm di tích khác
liên quan tới cuộc khởi nghĩa như Hố Chuối, Đổng Hom... Nhiếu công trình quân sự
như tường đất, chiến hào, các công sự của nghĩa quân và của thực dân Pháp vẫn còn
tổn tại và được bảo vệ tốt.
Khởi nghĩa Yên Thế là cuộc đấu tranh lớn nhất của nồng dân trong những năm
cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX. Mặc dù thất bại nhưng tấm gương đấu tranh của những
người anh hùng Yên Thế mà tiêu biểu là Hoàng Hoa Thám mãi mãi là biểu tượng của
lòng yêu nước, tinh thần chiến đấu của người nông dàn Việt Nam.
Nằm trên một ngọn đổi cao là đền Thể, nơi nghĩa quân cắt máu ăn thể làm lễ xuất
quân đánh Pháp. Trong đền có tượng thủ lĩnh nghĩa quân Hoàng Hoa Thám. Phía sau
đển Thể là nhà trưng bày các hình ảnh và hiện vật của cuộc khởi nghĩa như súng kíp,
đạn, gươm, mã tấu... cùng các đổ dùng sinh hoạt như mâm đồng, bình lọ, ấm, chén uống
nước... của nghĩa quân... Trước sân nhà trưng bày là tượng đài lãnh tụ nghĩa quân Hoàng
Hoa Thám và câu nói nổi tiếng của ông: “Chúng tôi gắn bó với phong tục của đất nước
chúng tôi. Chúng tôi không bao giờ từ bỏ phong tục ấy dù có phải hi sinh cả tính mạng”.
Đối diện với đền Thể là đổn Phồn Xương, có bức tường thành dài đắp bằng đất và
hàng lỗ chầu mai. Đổn được Hoàng Hoa Thám cho xây dựng năm 1892, trấn giữ con
đường độc đạo đi vào căn cứ nghĩa quân. Trước đổn là một hổ nước để bảo vệ mặt
tiền đổn. Phía sau đồn nay còn di tích doanh trại, chiến lũy của nghĩa quân. Gẩn đồn
Phổn Xương có phố Bà Ba - trước kia chính là nơi ở của vỢ ba Hoàng Hoa Thám - bà
Đặng Thị Nho còn gọi là bà Ba Cẩn - cũng là một tướng tài của nghĩa quân. Nơi đầy
còn ngôi mộ của bà Hoàng Thị Thế, con gái của Hoàng Hoa Thám.
Nằm trong hệ thống đổn luỹ quan trọng của cuộc khởi nghĩa Yên Thế còn có đổn
Hom: đồn Hom thuộc xã Tam Hiệp cách Đổn Phổn Xương khoảng 3,5km vế phía
tây bắc. Đốn được xây dựng vào giai đoạn giữa của cuộc khởi nghĩa năm 1909. Với
vị trí nằm sâu trong rừng Yên Thế là căn cứ an toàn của cuộc khởi nghĩa. Đổn Hom
bao gổm: đổn Bà Ba, đổn Cả Dinh, đồn Cả Huỳnh... Kiến trúc theo kiểu vô băng, tuy
nhiên có điểm khác đó là trong cùng là khu nhà ở của nghĩa quân, các pháo đài và các
ụ chiến đấu. Tiếp đến là vòng thành đắp bằng đất hình chữ nhật xung quanh có những
lỗ châu mai. Ra ngoài là hào và giao thông hào, các hẩm chiến đấu cá nhân.

Một s ố ỉ>i tícVi lỊcli sử - VẴM lioÁ Việt N avm
c 18 >