Page 457 - Di Tích Lịch Sử

Các di tích có giá trị phản ánh việc tổ chức căn cứ địa, những hoạt động của nghĩa
quân và sự tham gia, ủng hộ của nhân dân đối với phong trào Tây Sơn. Tiêu biểu nhất
trong số các di tích này là:
Đình An Khê tại thị xã An Khê, nơi tụ tập nghĩa quân và dấy binh khởi nghĩa của
ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ.
Gò Chợ thị xã An Khê, nơi giao lưu buôn bán của Nguyễn Nhạc để lấy tiển nuôi
quân và tuyển mộ binh sĩ.
Hòn Đá ông Bình (Huệ) ở thị xã An Khê, nơi ngổi nghỉ sau đọft luyện quân của ông Huệ.
Hòn đá ông Nhạc ở thị xã An Khê, nơi ngồi nghỉ sau mỗi đợt luyện quàn của ông Nhạc.
Vườn Mít và cánh đổng Cô Hẫu ở huyện K’bang, vùng căn cứ lo việc hậu cần, nơi
cung cấp lương thực cho nghĩa quân.
Kho tiến - nển nhà ông Nhạc huyện Kong Chro, nơi cất giữ lương thực, tiền bạc
cho cuộc khởi nghĩa và là nơi ở của ông Nhạc trước khi cuộc khởi nghĩa nổ ra; hiện
nay chỉ còn lại nến nhà.
Tây Sơn Thượng đạo là vùng cao nguyên An Khê. Căn cứ đổn lũy của nghĩa quân
Tây Sơn nằm trong một vùng đất rộng khá bằng phẳng thành một lòng chảo bởi
được bốn mặt che chắn: đó là quẩn sơn Ngọc Linh ở phía bắc, tức Kon Tum, cao trên
3.000m; hai dãy núi chạy song song theo hướng Bắc - Nam là đèo Mang (đèo An Khê)
và đèo Mang Yang (Cổng Trời); phía đông và đông nam có dãy Trụ Lĩnh trùng điệp
bao bọc với những dãy núi cao bình quân trên 400m so với mặt nước biển; kế bên đó,
con sông Ba và suối Cái làm thành hai chiến hào thiên nhiên bao bọc lấy mặt tây và
nam. Toàn bộ khu vực này một lần nữa lại được bao bọc bởi một vành đai núi non án
ngữ ở phía đông gồm dãy đèo Mang với nhiều ngọn núi cao dưới l.OOOm, sườn đông
dốc đứng cùng với 3 ngọn núi lớn là hòn Bình, hòn Nhược và hòn Tào tạo thành bức
tường thành thiên nhiên vĩ đại.
Trong số 3 ngọn núi nhìn vể phía đông, thì núi ông Bình (chỉ Nguyễn Huệ, cách
gọi khác đi để che mắt nhà Nguyễn) cao nhất, đến 814m. Đứng ở đây, nghĩa quân có
thể quan sát đến tận vùng hạ đạo, bờ biển Quy Nhơn. Hòn Bình nối với hòn Nhược
(Nguyễn Nhạc) bằng một lũy đắp kiên cố tạo thành thế liên hoàn án ngữ phía đông và
nam. Trong khi đó dưới chân hòn Tào (Nguyễn Lữ) là khu vực gò Kho, xóm Ké, nơi
nghĩa quân đồn trữ binh lương.
Do những điều kiện địa lí, kinh tế, chính trị trên, Tây Sơn Thượng đạo nhanh
chóng trở thành căn cứ địa của cuộc khởi nghĩa. Theo Đại Nam chính biên liệt truyện,
một bộ sử của triểu Nguyễn ghi: Năm 1771, “Nhạc thiết lập đồn trại ở đất Tây Sơn
thượng đạo”. Đây chính là thời điểm đánh dấu mốc mở đầu cho phong trào Tây Sơn
thế kỉ XVIII.
Ngay từ đẩu, nhân dân An Khê gồm cả người Thượng và người Kinh đã hưởng
ứng cuộc khởi nghĩa Tầy Sơn, góp người, góp sức, góp của xây dựng căn cứ. Đất An
Khê còn là nơi tụ nghĩa những người nghèo khổ, những người bất bình, oán ghét chế
độ chúa Nguyễn, những người mang nghĩa khí cứu dân giúp nước... tìm về đây tập
hợp lực lượng, mưu đổ sự nghiệp lớn. Sau khi xây dựng căn cứ vững chắc, tập hợp

Mdt sồ ticVt lịcVi sử - VẲM VioÁ Việt
c 464 )