Chú là Hiểu mà lính của chú ít hiểu

Tháng 7 năm 1954, hiệp định Giơ-ne-vơ vừa được ký kết. Chúng tôi đang chuẩn bị cho Trung đoàn học tập nghị quyết CỦA Trung ương, bỗng một sang Bác đi công tác qua, đột kích vào thành đơn vị.
Bác buộc ngựa vào thân cây, đầu doanh trại, bước nhanh vào “lán” của chúng tôi. Chưa kịp đánh kẻng tập trung đơn vị, cán bộ và chiến sĩ đã ùa ra vây quanh Bác “muôn năm muôn năm” vang dậy cả khu rừng.

Tôi là Trung đoàn trưởng, nên tự chấn chỉnh trang phục, chạy ra dãn anh em định mời Bác vào nhà khách. Bác ra hiệu không cần thiết, bảo anh em ngồi xuống để Bác bắt đầu nói chuyện.
Bác phân tích tình hình kháng chiến của ta, tình hình thế giới, tình hình ký kết hiệp định Giơ-ne-vơ và việc thi hành hiệp định. Tuy là những vấn đề “hắc búa” nhưng Bác diễn tả cụ thể rõ ràng, “lính ta” cứ gật gù đồng tình, tỏ vẻ nhận thức được. Tôi đứng cách Bác mấy bước thấy vậy cũng khấp khởi mừng thầm trong bụng.
Nói xong Bác hỏi:
– Có cháu nào thắc mắc gì nữa không?
– Thôi ạ, thôi ạ!
Tôi nghĩ, “thôi ạ” nhiều quá thế này, ông Cụ lại chất vấn cho một câu, anh nào mà bí thì chết…
Cũng có anh em định hỏi, nhưng ý sợ Bác bạn ít thời gian, lại có người ngại cán bộ…
Bỗng một chiến sĩ đứng lên, Bác khuyến khích:
Cháu cứ nói đi.
Anh lính bỏ mũ nan lợp cọ cầm trong xoay vành ấp a, ấp úng
– Thưa… dạ thưa Bác, khi Bác nói chuyện, Bác có kể về Sài Gòn. Cháu… cháu xin hỏi “Cái nước Sài Gòn” họ ở đâu ạ?
Tôi đứng chết lặng đi.
Bác hơi thoáng buồn, nhìn quanh tìm, tìm được một cái que, rồi tiến ra một mảnh đất không có cỏ nói:
– Các cháu lại đây.
Bác vẽ bản đồ Việt Nam rồi chỉ dẫn:
– Đây là nước ta. Phía Bắc giáp… phía Tây giáp… Thủ đô của chúng ta là Hà Nội, Việt Bắc, Thái Nguyên ở đấy, Thanh Hóa đấy, Huế đây, Sài Gòn đấy… Vậy Sài Gòn là của nước ta hay của nước nào?
Tiếng trả lời ổn ào hẳn lên. Bác đưa mắt hỏi lại đồng chí đã thắc mắc.
– Dạ, thưa Bác, Sài Gòn là nước ta ạ…
Bác gật đầu.
Lát sau, Bác bảo anh em về tiếp tục học tập để Bác còn đi công tác… Chúng tôi tiễn chân Bác xuống đồi. Tôi dắt ngựa đi theo Bác. Bác hỏi:
– Chú nào là cán bộ phụ trách ở đây?
Tôi khẽ thưa: – Dạ, cháu ạ.
Chú tên là gì.
– Dạ tên cháu là Hiểu ạ.
Bác dừng chân nhìn thẳng vào mắt tôi nói:
Tên chú là Hiểu mà lính của chú ít hiểu biết quá… Có bao nhiêu cháu chưa biết chữ?
– Dạ, có đến vài chục người.
Bác nói:
– Chú mở lớp bình dân, dạy cho chiến sĩ, 1 tháng rưỡi sau Bác sẽ trở lại kiểm tra…
Câu nói và cái nhìn của Bác năm ấy cho đến bây giờ không sao tôi quên được và tôi cứ hối hận mãi với Bác, như có lỗi mãi với Người.

Nhớ lời Bác dạy
NXB Lao Động, Hà Nội, 2001